دریاچه ارومیه؛ تپش حیات در قلب آذربایجان | دریاچه ارومیه؛ امید به احیا یا زوال یک میراث؟

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده: دریاچه ارومیه، گوهری فیروزه‌ای در قلب آذربایجان، با قدمتی ۱۳ هزار ساله، روزگاری آینه‌ای از آسمان و زیستگاهی پویا برای گونه‌های بی‌شمار بود. این پهنه آبی، که در اوج شکوه خود در سال ۱۳۷۸ وسعتی بالغ بر ۶ هزار کیلومترمربع و حجمی حدود ۳۳ میلیارد مترمکعب داشت، به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و ششمین دریاچه شور جهان شناخته می‌شد. با ۱۰۲ جزیره، از جمله جزیره اشک، زیستگاه گوزن زرد ایرانی، و ثبت به‌عنوان پارک ملی در سال ۱۳۵۴ و ذخیره‌گاه زیست‌کره یونسکو، دریاچه ارومیه میزبان ۲۲۶ گونه پرنده، ۲۷ گونه خزنده، ۲۴ گونه پستاندار و آرتمیای منحصربه‌فرد (Artemia urmiana) بود. سفرنامه‌نویسان قاجار از آن به‌عنوان دریایی بی‌کران یاد کرده‌اند، و مردم محلی از آب و لجن شور آن برای درمان بهره می‌بردند. اما سال‌ها بی‌توجهی، این نگین را تا آستانه نابودی کشاند. با این حال، با تلاش‌های هدفمند احیا و حمایت‌های اخیر دولت، به‌ویژه تأکیدات رئیس‌جمهور پزشکیان در بازدید از دریاچه، نشانه‌های حیات دوباره در آن پدیدار شده است.

دریاچه ارومیه؛ امید به احیا یا پایان یک میراث؟

از اواخر دهه ۸۰، دریاچه ارومیه با بحرانی بی‌سابقه مواجه شد. تا سال ۱۴۰۲، وسعت آن به ۱۷۰ کیلومترمربع (۴ درصد مساحت اولیه) و حجم آب به کمتر از ۱ میلیارد مترمکعب کاهش یافت. کاهش بارش‌ها از سال ۱۳۷۵، احداث ۵۲ سد در حوضه آبریز (از جمله سدهای زاب و بوکان)، کشت محصولات آب‌بر در ۶۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، حفر ۵۲ هزار چاه غیرمجاز، و ساخت پل میان‌گذر کلانتری که جریان آب را مختل کرد، از عوامل اصلی این فاجعه بودند. طوفان‌های نمک، سلامت ۵ میلیون نفر در شعاع ۵۰۰ کیلومتری را تهدید کرد، تنوع زیستی رو به زوال رفت، و مهاجرت اجباری روستاییان، زندگی در منطقه را دگرگون ساخت. یک کشاورز ۶۰ ساله از روستای گمیچی می‌گوید: «وقتی دریاچه خشک شد، انگار روحمان را از سینه‌مان کشیدند و قلب روستا از تپش بازایستاد.»

دریاچه ارومیه؛ ققنوس فیروزه‌ای که دوباره جان می‌گیرد

با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۲، تلاش‌های منسجمی با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و دانشگاه صنعتی شریف آغاز شد. لایروبی ۸۵ کیلومتر از رودخانه‌های منتهی به دریاچه، کاهش ۴۳ درصد مصرف آب کشاورزی با تغییر الگوی کشت در ۲۵۰ هزار هکتار اراضی، و انتقال ۵۸ میلیون مترمکعب آب از سد کانی‌سیب (رود زاب) تا سال ۱۴۰۲، بخش‌هایی از دریاچه را احیا کرد. تکمیل فاز نخست انتقال آب از سد سیلوه پیرانشهر با ظرفیت ۵۰ میلیون مترمکعب در سال و تصفیه ۷۰ درصد فاضلاب شهری ارومیه و تبریز، از دیگر اقدامات مؤثر بوده است. همکاری بین‌المللی، از جمله کمک ۳.۳ میلیون دلاری ژاپن و دفتر عمران ملل متحد، این تلاش‌ها را تقویت کرده است.

  دریاچه ارومیه؛ ضربان زندگی در آغوش آذربایجان 

اخیراً، رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در بازدید از دریاچه ارومیه، همراه با استاندار آذربایجان غربی و اعضای ستاد احیا، بر تسریع در اجرای طرح‌های احیایی تأکید کرد. وی اظهار داشت: «احیای دریاچه نیازمند همکاری همه‌جانبه است. از ظرفیت اساتید، محققان و کارشناسان داخلی و خارجی بهره خواهیم گرفت تا راهکارهای مؤثری اجرا شود.» پزشکیان با اشاره به نقش بارش‌ها، افزود: «افزایش بارش‌های بهاری ۱۴۰۴، همراه با مدیریت منابع آب، می‌تواند روند احیا را سرعت بخشد.» او همچنین خواستار بررسی موانع اجرای برنامه‌های کشاورزی و تسریع در برخورد با چاه‌های غیرمجاز شد و در پلتفرم X نوشت: «تغییر الگوی کشت، توسعه آبیاری مدرن و اجرای طرح‌های کارشناسی‌شده باید با جدیت دنبال شود.»

دریاچه ارومیه؛ تپش حیات در قلب آذربایجان

بر اساس گزارش شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در دی‌ماه ۱۴۰۳، تراز دریاچه به ۱۲۷۰.۱۳ متر و حجم آن به ۱.۲۴ میلیارد مترمکعب رسیده که افزایش ۱۶۰ کیلومترمربعی وسعت را نشان می‌دهد. آبگیری ۶ تالاب اقماری، از جمله تالاب‌های شورگل و قوپی باباعلی، زمینه بازگشت پرندگان مهاجر را فراهم کرده است. با این حال، رسیدن به تراز اکولوژیک ۱۲۷۴ متر، که دریاچه را به زیستگاه پایدار آرتمیا و پرندگان تبدیل می‌کند، نیازمند تکمیل پروژه‌های انتقال آب و کاهش تبخیر تابستانه (حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب در سال) است.

 دریاچه ارومیه، نگین فیروزه‌ای ایران، نه‌تنها گنجینه‌ای زیست‌محیطی، بلکه ریشه‌ای عمیق در هویت فرهنگی آذربایجان دارد. جشنواره‌های بهاری، رایحه غذاهای سنتی و خاطرات روزهای پرشکوه کنار این پهنه آبی، آن را به قلب تپنده منطقه بدل کرده است. به قول کشاورزی محلی: «احیای دریاچه، یعنی بازگشت زندگی و لبخند به روستاهایمان.» آینده این میراث کهن به همبستگی ما وابسته است. با اجرای قاطع طرح‌های احیا، ترویج کشاورزی پایدار، مدیریت چاه‌های غیرمجاز و مشارکت مردم در پویش‌های زیست‌محیطی و گردشگری مسئولانه، می‌توان این گوهر را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.

دریاچه ارومیه؛ رستاخیز نگین فیروزه‌ای ایران

دریاچه ارومیه، ققنوس فیروزه‌ای ایران، با موج‌های پرامید خود دوباره جان می‌گیرد. هر قطره آبی که به این پهنه بازمی‌گردد، حیات را به روستاها هدیه می‌دهد و روح آذربایجان را زنده می‌کند. آینده این گنجینه بی‌همتا در دستان ماست. با همکاری دولت، مردم و نخبگان علمی، می‌توانیم سمفونی زندگی را در این دریاچه جاودانه سازیم. بیایید با عزمی راسخ، از کشاورزی پایدار تا گردشگری مسئولانه، میراث ۱۳ هزار ساله‌مان را پاس بداریم. دریاچه ارومیه، آینه اتحاد و امید ماست. همراه شویم تا فیروزه‌ای‌اش برای همیشه بدرخشد.